Wie ben ik? Mijn identiteit.
Iedereen heeft een bepaald beeld van zichzelf, een aantal karakteristieke kenmerken en gedragingen die we samen onze identiteit noemen. Maar wat verstaan we onder identiteit? Wat maakt ieder mens uniek en hoe komen we aan ons zelfbeeld? Vaak laat zich dat nog niet zo makkelijk beschrijven, terwijl de vraag ons regelmatig gesteld wordt, bijvoorbeeld in sollicitatiegesprekken, bij het werven van opdrachten of bij het vinden van een partner via een datingsite. De grote vraag is: Wie ben ik?
Toen ik eens vreselijk met mijzelf in de knoop zat omdat het leven allerlei uitdagingen mijn kant op slingerde en ik de zaken eens goed op een rijtje wilde zetten, heb ik ondersteuning gezocht bij een psycholoog. Tijdens het intakegesprek startte hij met de vraag: ‘Wie ben jij?’ Ik vertelde hem welke opleidingen ik gevolgd had en hoe mijn carrière tot dat moment verlopen was. Hij keek me aan en stelde de vraag waarom ik dacht dat ik mijn opleidingen of mijn werk was… Nu ben ik nogal reflectief ingesteld en alleen die vraag al zorgde voor weken stof tot nadenken. En ik had dat signaal al eens eerder gehad toen een vriend mij belde nadat we elkaar een tijd niet gesproken of gezien hadden en vroeg hoe het met me ging. Ik vertelde hem hoe het op mijn werk ging. Toen ik hem daarover bijgepraat had, vroeg hij hoe het verder met mij ging. Ik vertelde hem over mijn masterstudie die ik op dat moment aan het volgen was en hoe het daarmee stond. Toen hij ook daarover bijgepraat was, zei hij: “Goed, ik weet nu hoe het met je werk en je studie gaat, maar vertel nu eens hoe het met jóu gaat…”
Ego
Waarom identificeerde ik mij in genoemde voorbeelden met mijn studie en mijn werk en waarom gaf ik niet andere antwoorden die zoveel meer over mijzelf hadden gezegd? Ik weet nu dat dit heel menselijk is en alles te maken heeft met wat Freud ons ego noemt. Je ego is het laagje dat over je identiteit ligt, het beeld van jezelf dat je aan de wereld wilt laten zien en de reden dat vele mensen vervreemden van wie ze in werkelijkheid zijn. Ons ego is zo sterk geprogrammeerd en we zijn er zo aan gehecht dat we bereid zijn om dit ego koste wat kost in stand te houden. Dat is ook de taak van het ego. Het houdt niet van veranderingen en uitdagingen. Zouden we ons hiervan bewust worden, verliest het ego terrein en zou jij veel meer van je leven kunnen genieten en misschien wel veel gelukkiger zijn. Geluk komt namelijk echt van binnenuit. Voor de duidelijkheid: met het ego is niets mis! Het is je grootste vriend en dienaar en wil alleen maar het allerbeste voor jou. Het gaat mis op het moment dat we ons gaan identificeren met het ego en alles wat daarbij hoort.
Identiteit
Wie we zijn heeft dus niets te maken met wie je partner is, welk werk je doet, hoeveel of welke spullen je hebt, hoe mooi je bent, welke opleiding je hebt gedaan of wat je afkomst is, en ook niet met de ziekte of problemen die we hebben. Dat zijn vooral uiterlijkheden. Hoe weinig die over jou zeggen merk je pas op het moment dat één of meer van die uiterlijkheden wegvallen. Want wie of wat ben je dan nog? Wat blijft er dan van jou over? Je identiteit is wat jou uniek maakt. Wat jou ‘jou’ maakt. Het is je essentiële karakter en fundamenteel voor geluk en succes in je leven. Als je niet weet wie je werkelijk bent, hoe kun je dan het leven leiden dat je werkelijk wilt? Het duidelijk hebben van je eigen identiteit is van belang omdat het ontbreken ervan kan zorgen voor een onstabiel zelfbeeld en daarmee verwarring. Onze identiteit bepaalt voor een belangrijk deel hoe we ons onderscheiden van anderen en hoe we ons opstellen naar anderen. De cultuur, omgeving, sociale klasse, geloof en familieverbanden waarin iemand opgroeit blijken heel bepalend te zijn voor het ontwikkelen van een eigen identiteit en hoe belangrijke levensvragen beantwoord worden. Wie we zijn, waar we vandaan komen en waarheen we op weg zijn, zijn vragen die ons steeds meer bezighouden in een wereld waarin grenzen lijken weg te vallen.
Aan de slag
Inmiddels kan ik, na lang zelfonderzoek, haarfijn uitleggen waar de reactie die ik aan het begin van dit blog beschreef vandaan kwam, wat mijn ego hiermee te maken had en aan welke thema’s in mijn leven dit gerelateerd was. Maar hoe kom ik er nu achter wie ik ben? Wat mijn echte identiteit is? Daar is geen ‘short cut’ voor. Het is een proces dat tijd, geduld, aandacht, commitment en input van anderen vraagt. Je kunt natuurlijk wachten tot het ego alle grond onder de voeten verliest en je wereld instort omdat je je eigenwaarde ontleend hebt aan uiterlijkheden, je werk of je huis en die dingen wegvallen. Op dat moment kom je namelijk in contact met jezelf, je werkelijke ik. Dat is niet makkelijk, maar wel heel erg echt. Hoe groter namelijk je ego is, hoe verder weg je ware geluk is. Je kunt ook kijken of je kunt ontdekken wie je bent zonder dat je hiervoor eerst in de ellende terecht moet komen. De eerste stap is dan het elimineren van al die uiterlijkheden zodat je de kern van wie je bent overhoudt en je eigenwaarde niet meer opgehangen wordt aan iets buiten jezelf. Dat begint allereerst met het stellen van een aantal vragen aan jezelf; hoe kijk je naar jezelf, wat zijn je normen en waarden, waar ben je trots op, waar krijg je energie van, wie zou je willen zijn, hoe zou je willen dat anderen je beschrijven. Maar ook; wat staat je in de weg om te zijn wie je wilt zijn, wat of wie houdt je tegen. Stel je zelf ook doelen en monitor je vorderingen. Naast dit gegraaf in jezelf, is het ook raadzaam om vrienden, familie of collega’s in te schakelen. Die geven vaak de mooiste reflecties van jezelf en dat is nodig want laten we realistisch blijven, hoe objectief kun je zelf nu zijn? Bette Midler zei ooit in de film “Beaches”: “But enough about me, let’s talk about you. What do you think of me?” Vraag de mensen dicht om je heen om ongecensureerd antwoord te geven op vragen als: wat denk je dat mij gelukkig zou maken, welke doelen zou ik mezelf moeten stellen, wat valt je op aan mij? Ik weet het, het is doodeng! Maar het levert interessante gesprekken op en waarschijnlijk met verrassend meer diepgang dan de meeste gesprekken die voert.
Houvast
Het zoeken naar onze identiteit bevredigt een behoefte aan zelfbevestiging, het biedt houvast en vormt een oriëntatiepunt in ons leven. Het geeft je zelfvertrouwen en helpt je met je missie en doelen en het maken van keuzes in je leven die bijdragen aan je geluk. Het geeft een stevige basis om je verder te ontwikkelen, om succesvol te zijn in wat je wilt bereiken in je leven. Want als je je bewust bent van je ego en wat het doet en er daardoor afscheid van kunt nemen, verschijnt wie je werkelijk bent. Daarmee ben je er overigens nog niet. Identiteit is namelijk niet statisch. Het zit niet gebakken in ons DNA en heeft geen diep verborgen onveranderlijke kern en is daardoor aan verandering onderhevig. Je identiteit is het resultaat van je omgeving, ideeën, ervaringen en gedachtes die je in de loop van je leven hebt opgedaan en past zich dus steeds aan aan de (levens)fase waarin je zit. Dit is ook één van de reden dat het zo moeilijk is om te beschrijven wie je bent. Als het je al lukt en je denkt dat je jezelf kent, kan dat zo maar weer veranderen. Status, bezit, opleidingen, werk en meer van dat soort uiterlijkheden maken iemand niet een beter mens of meer waard dan een ander. Ieder mens is uniek, interessant en waardevol zoals hij is en de moeite waard om te leren kennen. Dat geldt ook voor jezelf.
Geraadpleegde bron:
Zimbardo, P., Johnson, R., McCann, V. (2009). Psychologie. Een inleiding. Amsterdam: Pearson Eduatie Benelux.
Lees ook het blog: Mag ik ook mezelf zijn?